نقش های نظارتی که مبتنی بر پایه ها و مبانی فوق تحقق می پذیرد شامل :۱-هماهنگ کننده[۵۷] ۲- مشاور[۵۸] ۳- رهبر گروه[۵۹] ۴- ارزشیاب[۶۰] می‌باشد که منجر به تحقق کارکردهای اساسی و نظارت و راهنمایی آموزشی در جهت بهسازی آموزش و افزایش و اثربخشی در سطح مدرسه می شود. این کاراکترها عبارت از : بهسازی و توسعه آموزشی، بهسازی برنامه درسی و بهسازی کارکنان می‌باشند، که ارتباط این اجزا در شکل شماره (۲-۱) نشان داده شده است.
حیطه های نظارت
بهسازی آموزشی
بهسازی کارکنان
نقش های ناظران
۱- هماهنگ کننده ۲- ارزیاب
۳- مشاور ۴- رهبر گروه
بهسازی برنامه درسی
تجربیات تاریخی
تعاملات گروهی
مشاوره
قلمرو علمی
جامعه شناسی
ارزشیابی
مدیریت
نظریه برنامه
نظریه یادگیری
تئوری ارتباط
تئوری شخصیت
فلسفه آموزش و پرورش
فن آوری آموزشی
پایه ها و مبانی نظارت
شکل شماره۲-۱ : مدل مفهومی مبانی و حیطه های نظارت و راهنمایی آموزشی
اقتباس از :اولیوا و پاولز( ۲۰۰۴،ص ۲۱)
۲-۲-۱-۶- اصول و مبانی نظارت و راهنمایی آموزشی
آنچه بستر را آماده حرکت نظارت و راهنمایی آموزشی می‌کند، حیطه‌های یادگیری است که راهنمای آموزشی در آن ها خبره می‌شود. حیطه‌های بسیاری است که راهنمای آموزشی مطلع و ماهر باید در نظر بگیرد. هنگامی که مدل نظارت و راهنمایی آموزشی همراه با مبانی، حیطه‌ها و نقش‌های آن مطالعه می‌شود آن گاه می‌توان قابلیت‌هایی که راهنمایان آموزشی باید داشته باشند را بهتر شناخت. راهنمایان آموزشی باید؛ دارای بعضی از خصوصیت‌های ویژه شخصیتی، اطلاعات، دانش و مهارت‌های متنوعی باشند. آلفونسو، فرت و نویل[۶۱] ویژگی‌های راهنمایان آموزشی را، رهبری سازمانی، ارتباطات و تصمیم‌گیری دانسته‌اند (اولیوا و پاولز، ۲۰۰۴، ص ۲۵- ۲۴).
نیکنامی ( ۱۳۸۷ ص ۶۹) به نقل از مارکس و استوپس[۶۲] (۱۹۷۱)مبانی و اصول نظارت و راهنمایی آموزشی را بشرح ذیل بیان می‌کنند:
۱- تمام معلمان به راهنمایی‌ها و کمک‌های راهنمایی آموزشی نیاز دارند.
۲- برنامه های نظارت و راهنمایی آموزشی به نحوی طراحی شود که پاسخگوی نیازهای شخصی معلمان مدرسه باشد.
۳- نظارت و راهنمایی آموزشی باید به توضیح و تشریح هدف‌ها و مقاصد آموزشی بپردازد.
۴- نظارت و راهنمایی آموزشی باید در جهت بهبود نگرش‌ها، دانش‌ها، منش و رفتار و همچنین تحکیم روابط انسانی کارکنان مدرسه تلاش کند.
۵- باید بتواند فعالیت‌های فوق برنامه دانش‌آموزان را سازماندهی و هدایت کند.
۶- مسئولیت بهبود برنامه و فرایند آموزش و یادگیری در کلاس درس و مدرسه بر عهده راهنمایی آموزشی، معلم، و مدیر مدرسه، در منطقه بر عهده رئیس آموزش و پرورش و در سطح ملی بر عهده وزارت آموزش و پرورش است.
۷- برای نظارت و راهنمایی آموزشی هم برنامه کوتاه مدت و هم برنامه بلند مدت ضرورت دارد.
۸- مدیر مدرسه و یا راهنمایی آموزشی باید در تمام سطوح از کمک‌های مشورتی منطقه آموزشی، وزارت آموزش و پرورش، دانشگاه ها، دیگر سازمآن‌های محلی، استانی و کشوری بهره مند شوند.
۹- پیش‌بینی‌های لازم به منظور فراهم کردن تدارکات و امکانات مربوط به برنامه های نظارت و راهنمایی در بودجه سالیانه در نظر گرفته شود.
۱۰- نظارت و راهنمایی آموزشی باید آخرین یافته های تحقیقات را تجزیه و تحلیل و آن ها را ارزیابی کند و درآموزش و پرورش به کار گیرد.
۱۱- اثربخشی و موفقیت برنامه های نظارت و راهنمایی آموزشی باید هم به وسیله افراد ذینفع در مورد ارزشیابی قرار گیرد.
علمای تعلیم و تربیت اصول و مبانی بیشتری را برای نظارت راهنمایی آموزشی برشمردند که آگاهی از این اصول و مبانی موجب می‌شود برنامه های نظارت راهنمایی با درک بیشتری طراحی و اجرا شود. مواردی از آن اصول به شرح زیر می‌باشد:
۱- اصل سازمانی: نظارت و راهنمایی آموزشی به عنوان یک رفتار سازمانی مهم در تشکیلات آموزش و پرورش اغلب کشورها وجود دارد و مسؤلیت آن بر عهده مدیر مدرسه یا راهنمای آموزشی منصوب شده است.
۲- اصل مسؤلیت و اختیار: نظارت و راهنمایی آموزشی پستی ستادی محسوب می‌شود و معمولاً فاقد اختیارات صفی است. هر چه راهنمایی آموزشی به تخصص، مهارت‌ها، توانایی‌های حرفه‌ای خود بیشتر متکی باشد، معمولاً معلمان نیز در پذیرش رهنمودهای او تمایل های بیشتری از خود نشان می‌دهند.
۳- اصل پویایی‌های گروهی: نظارت و راهنمایی آموزشی وظیفه‌ای مشارکت جویانه یا همراه با همکاری حرفه‌ای گروهی است.
۴- اصل رشد و پیشرفت حرفه‌ای: یکی از اهداف برنامه های نظارت و راهنمایی آموزشی ایجاد فرصت‌های مناسب برای رشد و پیشرفت حرفه‌ای معلمان است. ترویج روحیه اتکا به نفس و استقلال کاری معلمان از گام‌های اولیه و اساسی برای تحقق این هدف است. آشنایی با کاربرد پدیده‌های جدید در مدرسه مثل کامپیوتر و استفاده از نرم افزارهای آموزشی، فراگیری دانش تخصصی جدید، به کارگیری روش‌های نوین آموزشی و تحقیقات عملیاتی به منظور پاسخ‌گویی به مشکلات آموزشی، همگی رشد حرفه‌ای معلمان را فراهم می‌کند.
۵- اصل ارزشمند بودن فرد و گروه: هنگام واگذاری تکالیف و مسئولیت ها باید، تفاوت‌های فردی معلمان نیز در نظر گرفته شود. به کارگیری روش‌های نظارت و راهنمایی آموزشی در مورد همه معلمان نتایج یکسانی ندارد؛ پس نباید از آنان انتظار داشت که در هر جو سازمانی و تحت هر شرایطی یکسان عمل کند و نتایج یکسانی ارائه دهند.
۶- اصل علمی بودن: برنامه های نظارت و راهنمایی آموزشی از جهت‌گیری علمی برخوردار است یافته های علوم به طور فزاینده ای در آموزش و پرورش کاربرد یافته و تحولات بسیاری را در زمینه‌های تدریس، یادگیری، ارتباطات، سازماندهی و مدیریت به وجود آورده اند. در این فرایند سعی می‌شود در کار با معلمان از اندیشه‌های علمی جدید، یافته ها، پدیده ها و تکنولوژی جدید استفاده گردد.
۷- اصل تغییر: که عبارت است از این است که تمام افراد و سازمان‌ها در فرایند گذر زمان نیاز به تغییر پیدا می‌کند و ادامه حیات هر فرد و سازمان مستلزم تغییر است. منابع فشار برای تغییر، ممکن است از درون سازمان مثل عدم کارایی معلمان و مدیران، و نیاز اصلاح روش‌های تدریس، تغییر روش های ارزشیابی و بهبود ساختار متمرکز آموزش و پرورش، یا خارج از سازمان مثل ناخرسندی مردم از عملکرد مدارس و انتظارات بیشتر آنان از نظام آموزش وپرورش باشد.که ناظران آموزشی بایستی بستر مناسب جهت ایجاد تغییر را فراهم نمایند (نیکنامی، ۱۳۸۷؛ خورشیدی، ۱۳۸۲).
۲-۲-۱-۷- رابطۀ عملکرد نظارتی گروه‌های آموزشی و اثربخشی آموزشی معلمان
