هدف از طراحی این اوراق کمک به جذب سرمایه های اندک افراد در راستای ترویج فرهنگ وقف است. در حال حاضر با تغییر شرایط نسبت به قبل، افراد به دلایل مختلف از جمله، عدم وجود کفایت مالی جهت وقف زمین، ساختمان و .. امکان وقف از آن ها عملاً سلب شده است. از این رو باید بتوان ساز و کاری تدوین نمود تا به وسیله آن با جمع آوری وجوه نقد اندک مردم؛ سنت حسنه وقف را ترویج نمود.
یکی از بهترین روش های دستیابی به چنین هدفی استفاده از اوراق وقف است. این دسته از اوراق، در گروه اوراق اسلامی غیر انتفاعی(صکوک غیر سرمایه گذاری) قرار می گیرند که تاکنون دسته بندی مشخصی برای آن ارائه نشده است. برخی از اوراق مانند اوراق صدقه، هبه و وقف از این دسته اند. در حقیقت دارندگان اوراق وقف افرادی هستند که به هر دلیلی متمایل به وقف نمودن دارایی خاص با مبالغ اندک هستند. در ادامه نحوه انتشار چنین اوراقی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت.
اوراق وقف نیز همانند سایر اوراق بهادار اسلامی دارای بانی خواهد بود. لیکن بانی این اوراق سازمان اوقاف و امور خیریه می‌باشد. این سازمان با تأسیس یک نهاد واسط اقدام به انتشار اوراق وقف نموده و وجوه به دست آمده را در اختیار می‌گیرد. در این نوع اوراق بانی موظف است وجوه به دست آمده را بر اساس امیدنامه منتشره هنگام فروش اوراق، صرف نماید. البته می توان اوراق را به گونه ای طراحی نمود که یکی از زیر مجموعه های سازمان اوقاف به عنوان بانی عمل نموده و سازمان اوقاف نقش امین را ایفا نماید.
مدیر دارایی می‌تواند خود اوراق را منتشر نموده و یا آن را از طریق شخص ثالثی انجام دهد. البته می توان اوراق را به کمک شرکت تأمین سرمایه نیز منتشر نمود.
همچنین چون سرمایه گذاران(دارندگان اوراق) به دنبال کسب منافع مادی نیستند، می توان این نوع اوراق و تمامی اوراق غیر انتفاعی را از دریافت رتبه اعتباری معاف نمود.
همچنین سازمان هایی مانند وزارت آموزش و پرورش، وزارت درمان و آموزش پزشکی و مانند این ها نیز می‌توانند اوراق غیر سرمایه گذاری منتشر نموده به گونه ای که نهادی مانند سازمان اوقاف بر آن ها نظارت داشته و در حقیقت به عنوان امین سرمایه گذاران بر مصرف نمودن وجوه به صورت صحیح نظارت داشته باشند[۲۱۷].
نتایج و پیشنهادات
آن گونه که از بررسی تاریخی وقف و تمدن اسلامی و سایر جوامع استنباط می شود، موقوفات پیوسته متناسب با نیازهای اجتماعی به وجود آمده اند، امروزه ظرفیت های مالی مناسبی برای وقف و نیکوکاری وجود دارد ولی وجود موانع قانونی و فقهی و نبود بسترهای مناسب فرهنگی و حقوقی، باعث محدودیت نهاد وقف می شود. هنوز فقه ما تعریف جدیدی از ” تحبیس الاصل و تسبیل المنفعه ” بر اساس تحول روزگار نمی دهد و با این که ماهیت پول و اقتصاد تغییر یافته و با این که فقه اسلامی ظرفیت کاملی برای تحول و پاسخ به مشکلات روز را دارد. همان گونه که در گذشته در مسائل دیگری پاسخگو بوده است ولی می بینیم که متاسفانه در زمینه وقف پول و اوراق بهادار این حرکت بسیار کند است.
وقف پول در مقایسه با وقف اموال غیر منقول از امتیازات مهمی برخوردار است از جمله این که پول در دسترس همگان است، قابلیت انتقال دارد و در مکان های متعدد قابل استفاده است. احکام فقهی به بقای عین موقوفه یا حبس اصل آن و جاری شدن منافع آن تأکید دارند هرچند فقها در وقف درهم و دینار اختلاف نظر دارند ولی همگی آن ها وقف درهم و دینار را به شرط بقای اصل در صورت انتفاع صحیح می دانند مستند منکران وقف پول آیه روایت یا یک اصل عملی نیست بلکه مخالفت آن ها تنها به خاطر این است که معتقدند پول با انتفاع از بین می رود و از ویژگی تأیید برخوردار نیست که البته در بحث ادله جواز ثابت شد که ویژگی تحول یافته پول که مالیت مثلی آن را آشکار می‌سازد باعث می شود مثل پول جانشین عین پول گردد و اصل پول در اثر وقف آن به رغم تغییر عین آن، باقی بماند همچنین امکان وقف پول به شکل های پیشنهادی بانک وقف پول یا صندوق های وقفی امکان پذیر است لذا با فراهم شدن زمینه وقف پول و سایر اوراق بهادار می توان خدمات گسترده آن به جامعه خصوصاً محرومان برسد.
با توجه به تغییرات عمیق حاصله در جهان و گرایش محدودیت نقش بخش دولتی در حوزه های اقتصادی و اجتماعی، نقش دو بخش غیردولتی یعنی بخش خصوصی و بخش مدنی غیرانتفاعی که در رأس آن ” نهادهای وقفی و خیریه قرار دارد و در کانون توجه قرار گرفته است. از طرفی با توجه به اجتهادی بودن احکام وقف و تغییر و تحول آن توسط فقها در طول تاریخ طبیعی است که احکام و قواعد حاکم در مدیریت و تنظیم نهاد وقف به تبع تغییرات حاصله می بایست تغییر یابد و در این زمینه پیشنهادهای زیر تقدیم می‌گردد.
-
- ضرورت بازنگری جدید توسط فقها، قانون گذاران و کارشناسان اقتصادی در مسائل فقهی و حقوقی و نیز مسائل اقتصادی و مدیریتی وقف، ابواب فقهی وقف نشان می‌دهد که همواره مسائل وقف با رعایت اصول شرعی بر اساس مشکلات روز تغییر می یافته و این ضرورت امروز نیز احساس می شود.
-
- استفاده از ابزارهای مالی اسلامی که اصطلاحا به صکوک شهرت یافته و دو نوع اصلی آن اوراق بهادار مبتنی بر عقد مشارکت و اوراق بهادار وقف می‌باشد نقش به سزایی جهت کمک به گسترش فرهنگ وقف و جمع آوری وجوه نقد سرمایه گذاران خرد و استفاده از آن ها برای اجرای پروژه یا طرح های غیرانتفاعی دارد. این اوراق برای نیکوکارانی که وجوه اندکی دارند این امکان را فراهم می‌سازد تا بتوانند در کارهای نیک مشارکت سازنده داشته باشند.
-
- در وضعیت کنونی اجتماع با توجه به این که جریان سرمایه و تکاثر ثروت از زمین و متعلقات آن به سمت شرکت ها و بازار سرمایه هدایت شده است بایسته است که وقفیاتی مانند پول و اوراق سهام و اوراق بهادار اسلامی (صکوک) جایگزین موقوفات سنتی گردد و تعلل در این زمینه چه بسا باعث گسیختگی در جریان ایجاد و توسعه وقفیات از یک طرف و عدم جذب بعضی از سرمایه ها به بازار متمرکز مالی از دیگر سو گردد که ضربه ای دو طرفه است. در نتیجه باید تسهیلاتی برای وقف پول و اوراق سهام و اوراق بهادار اسلامی (صکوک) تدارک دید و امکانی ایجاد کرد که خیرین بتوانند این اموال خود را وقف امور عام المنفعه نمایند.
-
- پیشنهاد می شود که “شرکت های سرمایه گذاری اوراق وقفی” که نوعی صندوق وقفی است تشکیل شود که مشتمل بر اوراق سهام وقف شده، اوراق سهام خریداری شده با وجه حاصل از فروش موقوفات – در موارد جواز فروش آن ها – و اوراق سهام خریداری شده با درآمد حاصل از موقوفات باشد و با موجودی این شرکت ها در بازار سرمایه فعالیت نمود و درآمد حاصل از آن ها در جهت وقف مصرف شود.
-
- فضیلت یافتن توانایی‌های وقف در افزایش سرمایه انسانی، تعدیل نابرابری های درآمدی، کاهش فقر در جامعه و و سایر آثار مثبت آن به گسترش فرهنگ وقف در جامعه و طراحی شیوه ها و روش های جدید برای جذب اعضای جامعه در راستای تحقیق این سنت نیکو می انجامد. استفاده از روش های نو در وقف مانند وقف پول، ایجاد بانک وقف و وقف سهام و سایر اوراق بهادار موجب می شود که غالب افراد جامعه احساس کنند که می‌توانند در این مسیر ارزشمند حرکت نمایند. در این صورت است که وقف از حصار تنگ ثروتمندان خارج شده و به عنوان یک فرهنگ در جامعه ظهور خواهد کرد و در نتیجه آثار و خیرات آن نیز به نحو بارزتری در جامعه تحقق خواهند یافت.
منابع و مراجع
-
- قرآن کریم
