اضطراب یک هیجان انسانی بنیادی است که نشانگر عدم اعتماد به نفس یا یک حس تهدید حاصله از محیط است و البته یکی از رایج­ترین واکنش­ها در برابر استرس است (لینس، ۲۰۰۷).

اضطراب زمانی رخ می­دهد که افکاری ‌در مورد خطر، یا آسیب به ذهن فرد خطور می­ کند؛ این خطر و آسیب مربوط به چیزهایی می­ شود که فرد برای آن­ها ارزش قائل است. از این­رو افکار خودآیندی درباره خطر یا تهدید می ­تواند منجر به افزایش اضطراب شده و آن را تشدید کند (آهوقلندری، ۱۳۸۳). یکی از گسترده­ترین قلمروهای تحقیق در چند دهه اخیر، اضطراب و حوزه ­های وابسته به آن بوده ­است. بررسی­ های اخیر نشان داده ­اند که اختلالات اضطرابی واجد بیشترین فراوانی در سطح کل جمعیت است که یکی از اشکال این اختلالات، اضطراب اینترنتی ‌می‌باشد.

بنا به تعریف یکی از مراجع مهم اضطراب عبارت است از نگرانی پیشاپیش نسبت به خطرها یا بدبختی­های آینده، توأم با احساس بی­لذتی با نشانه­ های بدنی تنش. منبع خطر پیش ­بینی شده می ­تواند درونی یا بیرونی باشد (دادستان، ۱۳۷۸). بررسی­ های اخیر نشان داده ­اند که اختلالات اضطرابی دارای بیشترین فراوانی در سطح کل جمعیت هستند، به طوری­که از هر چهار نفر یکی واجد معیارهای تشخیصی لااقل یک اختلال اضطرابی است. میزان شیوع این اختلال ۷/۱۷ درصد است. زنان با شیوع مادام­العمر ۲/۱۹ درصد، بیشتر ممکن است دچار یک اختلال اضطرابی شوند (کاپلان و سادوک، ۱۳۸۰).

۲-۷-۲- علایم اضطراب

علایم اضطراب را ‌می‌توان به صورت زیر توصیف کرد:

۱٫ علایم روانی اضطراب

احساس فشار و هیجان و سرانجام این­که رویداد ترسناکی در شرف وقوع ‌می‌باشد، احساس ناراحتی، غصه و نگرانی، عدم توانایی در آرامش عضلانی و آرام سازی طبیعی و زودرنجی، ناآرامی، ضعف تمرکز حواس و فقدان تفکر، خستگی و تحلیل عصبی، تحریک­پذیری، بی­خوابی ابتدایی (بی­خوابی آغاز شب)، حمله­های ترس و هراس و احساس ناامنی و درخودماندگی.

۲٫ علایم اجتماعی اضطراب

احساس نگرانی از برقراری ارتباط با دیگران، احساس ترس از فقدان کنترل، ابراز رفتارهایی که موجب جلب توجه می­گردد، انزوا و کناره­گیری کردن، داشتن رفتارهای پرخاشگرانه و طلبکارانه.

۳٫ علایم ادراکی اضطراب

محو شدن ادراک، بی­توجهی در انتخاب، دقیق شدن روی جزئیات، عدم توانایی در یادگیری و ارائه استدلال، دمدمی مزاج بودن، تغییر رأی در مدت کوتاه، بیداری طولانی و حالت تدافعی داشتن.

۴٫ علایم جسمانی اضطراب

– سیستم قلبی- عروقی: افزایش ضربان قلب، تپش قلب، کاهش ضربان قلب و درد در ناحیه سینه؛

– سیستم تنفسی: افزایش دفعات تنفس، کوتاه تنفس، خمیازه و آه کشیدن و احساس فشار در سینه؛

– سیستم گوارشی: تهوع و استفراغ، آروغ زدن، اسهال، شکم درد، بی­اشتهایی و کاهش وزن؛

– سیستم ادراری: تکرار و افزایش دفعات ادرار و بی­اختیاری در ادرار؛

– سیستم عضلانی و اسکلتی: احساس کوفتگی و درد، افزایش ضعف عضلات (کاپلان و سادوک، ۱۳۸۰).

۲-۷-۳- علایم اضطراب از دیدگاه کاپلان و سادوک

1. 1. آگاهی از احساس­های فیزیولوژیک (تپش قلب، تعریق، تنگی قفسه سینه، لرزش زانوها و صدای مرتعش)؛

1. آگاهی از وجود عصبانیت و ترس؛ اضطراب ممکن است در نتیجه احساس شرم افزایش یابد.

بعضی از این­که می­فهمند دیگران متوجه اضطراب آن­ها شده­ یا اگر نشده­اند شدت آن را تشخیص داده ­اند، دچار حیرت خواهند شد. علاوه بر آثار حرکتی و احشایی اضطراب، تأثیر آن بر تفکر، ادراک و یادگیری نباید از نظر دور بماند. اضطراب پیدایش گیجی و دگرگونی ادراک را نه تنها در ارتباط با زمان و مکان بلکه افراد و معنایی حوادث تسهیل می­ کند.

۲-۸- اضطراب اینترنتی^[۶۸]

با حضور رایانه ­ها و اینترنت و فناوری آن­ها در محیط­های علمی و آموزشی و حتی منازل، فضای کار و پژوهش دگرگون شده­است. اما علی­رغم این تحول و دگرگونی، دانشجویان، معلمان و حتی متخصصانی وجود دارند که بنابر دلایلی رایانه و قابلیت ­های آن را طرد ‌می‌کنند. بسیاری از آن­ها خود را همگام با سرعت پیش­رونده فناوری روز نمی­دانند و از کسب مهارت­ های لازم به دلیل اضطراب و باورهای منفی و غیر­منطقی سرباز می­زنند. پژوهشگران این حوزه معتقدند عامل اصلی بازدارنده در کار با رایانه و اینترنت را باید در اضطراب رایانه و اضطراب اینترنت جستجو کرد (غلامعلی لواسانی، ١٣٨١). امروزه اینترنت نقش مهمی را در رفتار اطلاع­یابی افراد، خصوصاًً دانشجویان بازی می­ کند. کاربرانی که اطلاعات را بر روی اینترنت جست وجو ‌می‌کنند، ممکن است همانند کاربرانی که فقط به جست وجوی اطلاعات در کتابخانه می­پردازند، رفتار نکنند، زیرا که تفاوتی در فعالیت­های فیزیکی این دو گروه از کاربران وجود دارد. کاربرانی که اطلاعات را در کتابخانه جست وجو می‌کنند، معمولاً از مکانی به مکانی دیگر حرکت ‌می‌کنند و می ­توانند رسانه اطلاعاتی را لمس کنند و ببینند، اما این مورد برای کاربران اینترنت وجود ندارد. برخی‌ از دانشجویان‌، اینترنت را محمل‌ امنی‌ جهت‌ انجام‌ تحقیق‌ و پژوهش‌ به‌ حساب‌ می ­آورند، اما برای‌ برخی‌ دیگر نشانه­هایی‌ از اضطراب‌ را فراهم‌ ‌می‌آورد که‌ می ­تواند در استفاده‌ موفقیت‌آمیز آن­ها از اینترنت‌ تأثیری سوء بگذارد. این‌ اضطراب‌ اولیه‌ در استفاده‌ از رایانه و اینترنت می‌تواند منشأ ایجاد اضطراب‌ بیشتر برای‌ دانشجویان‌ و منجر به‌ استفاده‌ غیرمفید از آن‌ شود. اضطراب‌ اینترنتی‌ در بین‌ دانشجویان‌ یک‌ مسئله‌ عادی‌ محسوب‌ می­گردد و مشخصات‌ این‌ احساس‌ عبارت‌ است‌ از: داشتن‌ احساس‌ منفی‌، از جمله‌ تردید، تنش‌، ترس‌ و نابسامانی‌ ذهنی‌ (خدیوی، ۱۳۸۳ ). بررسی میزان شیوع اضطراب رایانه و اینترنت نشان می­دهد که آن را باید در جوامع جدی گرفت، به عبارت دیگر اضطراب رایانه و اینترنت مسأله نادر و کمیابی به­ ویژه در میان دانش ­آموزان و دانشجویان نیست، همین­طور پیامدهای منفی اضطراب رایانه و اینترنت مانند کاهش عملکرد مطلوب افراد در محیط کاری بیانگر آن است که باید اقدامات جدی برای شناخت و رفع آن در جامعه به عمل آید.

۲-۸-۱- تاریخچه اضطراب اینترنتی

در حالی­که تاریخچه واقعی اضطراب اینترنتی مشخص نیست، اما به نظر می­رسد از زمانی­که افراد از اینترنت برای کارهای خود استفاده می­کردند و از زمانی­که اینترنت وارد زندگی، کار و درس انسان­ها شد، افراد دچار نوعی از اضطراب شدند که به آن اضطراب اینترنتی گفته می­ شود.

۲-۸-۲- تعریف اضطراب اینترنتی

علی­رغم پژوهش­های گسترده در سال­های اخیر، در زمینه تعریف این اختلال هنوز بین روان­شناسان توافق حاصل نشده­است، به­علاوه یک نظریه جامع که بتواند تعیین کند چگونه این اختلال به بهداشت روانی یا اجتماعی ارتباط پیدا می­ کند، وجود ندارد.