باقی خواهد ماند.

تحقیقات نشان داده است محرومیت از مهر مادری، تقریباً در تمامی موارد رشد (جسمانی، ذهنی، عاطفی و اجتماعی و فرهنگی) نقصانی را به وجود می آورد، و البته میزان و شدت این عوارض بستگی به سن، طول مدت محرومیت و عمق محرومیت دارد. به عنوان مثال از آن جایی که کودکان زیر سه سال تنها زمان حال را می‌توانند درک کنند، ‌بنابرین‏ متوجه بیشترین آسیب می‌باشد اما کودکان بالای سه سال به دلیل درک مبهمی که از آینده دارند می‌توانند به مراجعت مادر امیدوار باشند. با این همه نظر تعدادی از محققان این است که به طور کلی کودکان زیر هشت سال در معرض خطر عمیق تری هستند. به همین نسبت هر اندازه که طول مدت جدایی طفل از مادر بیشتر باشد به همان میزان شدت و عمق نقصان در سلامت روحی و روانی کودک متغیر و بیشتر خواهد بود.

دکتر جان بالبی^[۱۱] در این رابطه می‌گوید : «باید ‌به این حقیقت اعتقاد داشت که جدایی طولانی کودک از مادر (یا جانشین مادر) در ۵ سال اول عمر علت اصلی پرورش شخصیت خطاکار و بی احساس در کودک می‌باشد».

۲- ۱۰-۲ اثرات فقدان پدر

مادر تنها زمانی وظایفش را به نحو احسن انجام می‌دهد که پدر به عنوان تأمین کننده ی نیازهای مادی و معنوی خانواده حضور مؤثر داشته باشد. پدر با ابراز محبت به مادر و فرزندان می‌تواند شرایط متعادلی از لحاظ روانی و عاطفی برای رشد کودک ایجاد کند.

پدر به عنوان تکیه گاه خانواده، به اعضایش توان مقابله در برابر مصایب را می‌دهد. با وجود این سن کودک، مدت غیبت پدر، علت عدم حضور او و کیفیت ازدواج، همگی به نحوه ی تأثیر فقدان پدر اثرات بسزایی دارند.

۱۱-۲ شیوه های مراقبت و پرورش در سازمان بهزیستی

سیاست بنیادین سازمان بهزیستی کشور فراهم آوردن شرایطی است که در طی آن کودک در محیط سالم خانوادگی زندگی کند. زندگی کودکان در هر محیطی غیر از خانواده صرفاً به صورت موقت صورت می پذیرد. کارشناسان و مسئولین مربوطه موظفند زمینه‌های انتقال کودک را به خانواده ای با محیط امن و سالم فراهم نموده و پس از آن هم به روند زندگی آنان نظارت داشته و پیگیری های لازم را به عمل آورند. چرا که جدای ترخیص کودک به خانواده و یا شبه خانواده، آن چه بیش از هر چیز اهمیت دارد انتقال موفق و حضور کودک در محیطی است که از نظر معنوی و مادی پاسخگو باشد. با توجه به سیاست و برنامه های مذکور، مراقبت و پرورشی کودکان و نوجوانان در سازمان بهزیستی به شرح ذیل صورت می پذیرد :

۱) مراقبت و پرورش در خانواده

الف) مراقبت و تداوم زندگی کودک در خانواده و یا بستگان : چنان چه با بررسی‌های کارشناسی تداوم زندگی کودک نزد خانواده و یا بستگان مطابق حقوق و مصالح کودک باشد، پس از اقدامات کارشناسی و کمکهای مالی جهت این امر بر اساس قوانین و دستورالعمل‌های موجود و با توجه به اهمیت بنیادی پیشگیری از جدایی کودک از خانواده درراستای این اهداف اقدام صورت می پذیرد :

ب) دایه رضاعی : دایه رضاعی بانویی است که دارای فرزند شیرخوار یا شرایط شیرده با ویژگی های مناسب فردی، اجتماعی و بهداشتی تعیین شده توسط سازمان بهزیستی کشور می‌باشد و با رعایت موازین حقوقی با قبول سرپرستی موقت طفل تغذیه و مراقبت از کودک را به عهده می‌گیرد.

ج) فرزند خواندگی : کودکانی که کوشش های حرفه ای در جهت شناسایی والدین و بازگشت کودک نزد آنان یا دیگر بستگان مؤثر واقع نگردیده و در حقیقت این کودکان بدون ولی شناخته شده اند به خانواده های متقاضی واجد شرایط قانون جاری حمایت ‌از کودکان بی سرپرست واگذار می‌گردد.

د) شبه خانواده (کودک پناه) : در این روش کلیه کودکان تحت پوشش سازمان بهزیستی که مقیم خانه های کودکان، خانه موقت و دیگر واحدهای شبانه روزی با بررسی کارشناسی، نظارت مستمر، رعایت ضوابط سازمان و موازین حقوقی و تأیید کمیته ی شبه خانواده جهت مراقبت و زندگی به خانواده های پذیرای کودک سپرده می‌شوند. این خانواده ها ضمن حفظ بافت خانوادگی مراقبت و پرورش یک الی سه نفر از کودکان تحت سرپرستی سازمان را به طور موقت و با نظارت کارشناسی سازمان عهده دار می‌گردد.

۲) مراقبت و پرورش در خانه ها

الف) خانه نوزادان، نونهالان و نوباوگان : در این خانه فرزندان پذیرش شده در دو گروه سنی نوزادان و نونهالان (۳- ۰ سال) و نوباوگان (۶-۳ سال) تحت مراقبت و نگهداری شبانه روزی قرار می گیرند.

ب) خانه کودکان و نوجوانان : در این خانه نیز فرزندان پذیرش شده در دو گروه سنی کودکان (۱۲- ۶ سال) و نوجوانان(۱۸- ۱۲ سال) به صورت شبانه روزی و با تفکیک سن و جنس تا فراهم شدن زمینه انتقال موقت یا دائم به خانواده و جامعه، تحت مراقبت و پرورش قرار می گیرند.

ج) خانه مستقل فرزندان : در این خانه خواهران و برادران و یا فرزندانی که آمادگی زندگی مستقل را داشته باشند با نظارت سازمان بهزیستی تحت مراقبت و پرورش قرار می گیرند. (دستورالعمل دفتر امور شبه خانواده، ۱۳۷۹)

از آن جایی که تأمین شرایط زندگی سالم و با عزت و متناسب با ارزش‌ها و کرامتهای والای انسانی منوط به ایجاد شرایط رفاهی مناسب برای آنان می‌باشد بنا براین ضروری است تا در مراحل مختلف مراقبت و پرورش در خانه های کودکان، شبه خانواده و پس از انتقال فرزندان به زندگی مستقل و ازدواج آنان، در جامعه حمایت لازم جهت تأمین رفاه، سلامت،رشد و پرورش و زندگی مستقل فرزندان فراهم گرددو سازمان بهزیستی کشور نیز به عنوان تنها متولی قانونی کودکان بی سرپرست در کشور، مسئولیت تأمین کلیه نیازهای این فرزندان را به عهده دارد.

۱۲-۲ وظایف دفتر امور شبه خانواده

طبق مصوبات موجود در عملکرد دفتر امور شبه خانواده (۱۳۸۲) مسئولیت مجموعه فعالیت‌های حمایتی و نظارتی در بخش امور کودکان و نوجوانان بی سرپرست به عهده این دفتر می‌باشد که تشکیلات آن رسماً در سال ۱۳۷۸ به تصویب رسید. اهم وظایف این دفتر عبارتند از :

1. 1. انجام مطالعات و ارائه ی دیدگاه ها، نظریات و پیشنهادات اجرایی به منظور ارتقاء سطح کیفی خدمات حمایت از کودکان بی سرپرست.

1. 1. طراحی و ایجاد زمینه جهت تغییر ساختار شبانه روزی ها (اردوگاهی به شبه خانواده).

1. 1. ترغیب و حمایت از مشارکت های مردمی در اشکال مختلف مادی و معنوی، پذیرش فرزندان و تشکیل مراکز شبه خانواده خیریه و غیردولتی.

1. 1. طراحی و به کارگیری یک نظام پویای نظارت و ارزشیابی در کلیه بخش های خدمات حمایتی کودکان بی سرپرست.

1. 1. بررسی قوانین و ضوابط حقوقی مربوط به حمایت از کودکان بی سرپرست.

1. 1. تهیه و تنظیم دستورالعمل و آئین نامه های اجرایی مبتنی بر اصول علمی.

1. 1. اقدام جهت کمک به ترخیص موفق فرزندان از طریق تسهیل ازدواج، اشتغال، تهیه مسکن در جهت زندگی مستقل و رفاه فرزندان.

1. 1. طراحی و به کارگیری اقدامات لازم جهت ارتقاء کیفیت خدمات بر مبنای اصول علمی و حرفه ای به ویژه از طریق فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی.

1. 1. اقدام جهت طراحی و به کارگیری فعالیت‌های حمایتی پس از ترخیص فرزندان.

1. 1. حرکت در جهت ایجاد نظام واحد حمایت از کودکان بی سرپرست و اجرای قانون با توجه به مسئولیت های سازمان.

1. تقویت فعالیت‌های مربوط به رسانه های عمومی جهت ارتقاء نگرش مردم و مسئولین.

۱۳- ۲