همچنین، منصوریان (۱۳۹۰) توصیه هایی برای انتخاب موضوع مناسب تحقیق ارائه کرده‌است که برخی از این موارد عبارت‌اند از: توجه به موضوعات مسئله مدار؛ توجه به موضوعات بین‌رشته‌ای؛ گذر از محدودیت‌های روش‌شناختی؛ استفاده از فن طوفان ذهنی؛ ترسیم نقشه موضوعی؛ توجه به کاربرد پذیری نتایج؛ توجه به جنبه‌های نوین موضوعات قدیمی؛ مطالعه اولویت‌های پژوهشی نهادها و سازمان‌ها.
علاوه بر این، دیانی (۱۳۸۷) معضل مسئله‌سازی در پژوهش را مورد توجه قرار داده است و معتقد است مسئله‌یابی مستلزم صرف وقت، مطالعه و تفکر عمیق، مراجعه به کتابخانه‌ها، گفتگو با متخصصان و در نهایت داشتن همتی والاست.
پریرخ و فتاحی (۱۳۸۴) نیز معتقدند تنها از طریق مرور و استنباط از متون است که محقق می‌تواند تکلیف خود را با گام‌های پیش رو روشن کند. همچنین، حسینی (۱۳۹۰) منابع و مراجع انتخاب موضوع پژوهش را به شرح ذیل معرفی می‌کند: استفاده از تجارب و تمایلات شخصی، استنتاج از نظریه ها، استفاده از متون مربوط به موضوع تحقیق، اطلاعات منتشره از رسانه ها، رشته‌های تخصصی محققین، زندگی روزمره، فرصت‌ها و تهدیدها، اولویت تحقیقی مؤسسات و سازمان‌ها.
علاوه بر این، اسحاقیان (۱۳۸۲) روش‌های ذیل را برای استخراج موضوع و مسئله پژوهش پیشنهاد می‌دهد:
-
- مطالعه منابع علمی: مهم‌ترین منبع برای استخراج موضوع، مطالعه وسیع پژوهشگر در متون علمی در یک زمینه خاص است.
-
- مراکز علمی پژوهشی: مراکز علمی پژوهشی داخل و خارج، برگزاری هم‌اندیشی‌های علمی.
-
- کلاس و فضای آموزشی
- تغییر: هر گونه تغییر ساختار، مسائل جدیدی را به وجود می‌آورد.
الیس و لوی[۱۰] (۲۰۰۸) چهار گام اساسی را برای شناسایی مسئله شایسته پژوهش ضروری می‌دانند. گام اول فرایند جستجو و تلاش در جهت شناسایی یک مسئله شایسته پژوهش است. گام دوم شناسایی مسئله بر اساس مطالعه ادبیات موجود و منابع غنی موجود در آن حوزه است. سومین گام با ترکیب ادبیات و پیشینه موجود و ورود به بدنه دانش است. گام چهارم همفکری و مشورت با دیگران، ارائه بازخورد توسط متخصصان و محققان باتجربه در خصوص مسائلی که شایسته پژوهش است.
با بررسی نظرات و دیدگاه‌های اندیشمندان در حد مطالعات انجام‌شده، منابع و گام‌های متفاوتی برای فرایند مسئله یابی در پژوهش پیشنهاد شده است که برخی از نکات کلیدی مرتبط با این فرایند به صورت مختصر ارائه می‌گردد: مطالعه منابع علمی، مراجعه به پایگاه‌های اطلاعاتی، استفاده از طرح‌های نیازسنجی‌های انجام‌شده و اولویت‌های پژوهشی در سازمان‌ها، بررسی تحقیقات و استفاده از پیشنهادات پژوهشی پژوهشگران قبلی، توجه به موضوعات و مسائل بین‌رشته‌ای، استفاده از تجارب قبلی خود پژوهشگران است. اهمیت تجارب پژوهشگران به عنوان یکی از منابع اصلی دست‌یابی به مسئله پژوهش که در اکثر منابع نیز به آن اشاره مستقیم یا ضمنی شده است سبب شد تا در این پژوهش با روشی بدیع تجارب دانشجویان دکتری در زمینه انتخاب مسئله رساله دکتری مورد بررسی قرار گیرد.
انتخاب حوزه مورد علاقه
بازخورد و پیگیری
مطالعه
ترکیب و آمیختن
جستجو
خیر
آیا مسئله شایسته پژوهش است؟
بله
پیشنهاد یک مطالعه برای پاسخ‌گویی به آن
شکل ۲-۳ فرایند یافتن مسئله شایسته پژوهش (کراسول[۱۱]، ۲۰۰۵؛ الیس و لوی، ۲۰۰۸).
۲-۱-۶ تهدیدات و موانع انتخاب مسئله رساله
دانشجویان در جهت جستجو و کشف مسئله پژوهشی مناسب ممکن است به منابع مختلف مراجعه نمایند و بعضاً با مسائل مختلفی مواجه شوند اما در گزینش آن با چالش‌ها و مانعی مواجه گردند؛ بنابرین در این بخش به این موانع اشاره می‌گردد.
حسینی (۱۳۹۰) معتقد است جمع آوری اطلاعات بدون داشتن طرح و قصدی مشخص، داشتن هدف تحقیقی کلی و مبهم، به عهده گرفتن یک طرح تحقیق بدون بررسی پیشینه و پژوهش‌های موجود و عدم تشخیص محدودیت‌های تحقیق، تعیین روش تحقیق قبل از تعیین موضوع، بی‌توجهی به نظریات مناسب و منابع موجود در تدوین مسئله تحقیق، اشتباهات رایجی است پژوهشگران را در تنظیم موضوع تحقیق تهدید می‌کند.
متون مختلف در خصوص تعاریف و مفاهیم مرتبط با مسئله و انتخاب مسئله شایسته پژوهش در منابع مختلف مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به اهمیت مسئله پژوهش در پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی، هر دانشجو در اولین گام از پژوهش خود باید با مسئله‌ای که دغدغه اصلی وی است مواجهه گردد و بر مبنای آن سایر گام‌های پژوهش را طی نماید. انتخاب موضوع و مسئله پایان‌نامه یکی از دغدغه اصلی دانشجویان است که در منابع مختلف، قاعده خاصی برای آن پیشنهاد نشده است. با نظر به اهمیت این امر باز هم در اکثر پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی به جای اینکه دانشجویان وقت خود را صرف جستجو و گزینش مسائل جدید در حیطه پژوهشی خاص خود نمایند، بیشتر به دنبال ایجاد مسئله و به تعبیر دیگر مسئله‌سازی می‌باشند که این امر موجب می‌گردد پایان‌نامه ایشان صرفاً به عنوان یک واحد درسی در نظر گرفته شود که در رشد و بروز توانمندی‌های پژوهشی‌شان تأثیر چندانی را نداشته است. از طرفی شایسته است دانشجویان طرح تحقیق خود را با مسئله که برگرفته از نگرانی اصلی و نیاز جامعه است شروع کنند و معیارها و راهکارهای مهم در مسئله یابی را در نظر گیرند در غیر این صورت صرفاً برای ارائه یک کار پژوهشی ممکن است در دام مسئله‌سازی و تکرار کارهای پیشینیان گرفتار شوند.
۲-۲ پیشینه پژوهشی
در این قسمت از پژوهش سعی بر آن است که برخی از تحقیقات داخلی و خارجی مرتبط انتخاب مورد بررسی قرار گیرد که به ترتیب میزان ارتباط با موضوع پژوهش و زمان انجام آن، ارائه خواهد شد.
