ارتباط غیر کلامی: ارتباطات غیر کلامی یکی از بخش های مهم ارتباطات میان فردی بخصوص در دوران کودکی است. برخی از محققان تخمین می زننـد که ۶۵ تا ۹۳ درصد انتقال معانی و منظورها در جریان ارتباطات غیر کلامی صورت می‌گیرد. این ارتباطات شامل تمامی جنبه‌های ارتباط به جز کلمات می‌باشد. این ارتباط نه تنها شامل ژست ها و حرکات بدن می شود، بلکه نحوه ادای کلمات مثل آهنگ کلمات، وقفه ها، بلندی صدا و لهجه را نیز در بر می‌گیرد. این ویژگی های غیر کلامـی بر معنـای کلمات تاثیر می‌گذارد(فرهنگی ،۱۳۸۴). ارتباطات غیر کلامی بیش از ارتباط کلامی ناقل معانی رابطه ای است، برخی از محققان از ارتباط غیر کلامی تحت عنوان زبان رابطه ای یاد می‌کنند و معتقدند که بیش از پیام های کلی احساسات کلی موجود در روابط را بیان می‌کنند (برگون^[۷۴]، ۱۹۸۴؛ به نقل از میر محمد صادقی،۱۳۸۳).

انواع ارتباط غیر کلامی

۱- ظاهر فیزیکی: شامل نژاد، جنس، قد، وزن، قیافه، طـرز لباس پوشیدن، چگونگی لبخند زدن و آنچه که یک فرد را در برخورد اول جذاب یا غیر جذاب می‌سازد، مــی باشد. بسته به ظاهر فیزیکی افراد یک تصور اولیه در ذهن افراد درباره سطح سـواد افراد، وضعیت اجتماعی، اقتصادی و خصوصیات اخلاقی شکل می‌گیرد (موریل و همکاران، ۲۰۰۶).

۲- بیان چهره^[۷۵] : برای انتقال معانی احساسی و عاطفی پیام به کار می رود. بیان چهره می‌تواند احساس غمگینی، شادی، خشم، تعجب و سردرگمی را نشـان دهد. افراد بر اساس جنس، فرهنگ و تفاوت فردی شان بیان چهره متفاوتی دارند. وقتی بین بیان چهره و گفتار مغایرت وجود داشته باشد کمتر به حالت چهره اعتماد می شود(هارتلی^[۷۶]،۲۰۰۰).

۳- تماس چشمی^[۷۷]: به دو منظور به کار می رود: ۱- بیـان علاقه و صمیمیت ۲- بیان تسلط و قدرت کنترل. افرادی که قدرت بیشتری در رابطه دارند تماس چشمی کمتری برقرار می‌کنند و بالعکس افرادی که قدرت کمتری دارند سعی می‌کنند تماس چشمی بیشتری برقرار نمایند تا از طریق آن به احساسات و تفکرات فرد دیگر پی ببرند. وقتی فرد به گوینده توجه داشته باشد، به طور مستقیم در چشمان گوینده نگاه خواهد کرد. در هنگام گوش کردن حفظ تماس چشمی مهمتر است (کتز و پبردی^[۷۸]،۱۹۹۸).

۴- لمس و تماس بدنی^[۷۹]: پیام های غیرکلامـی مهمی را منتقل می کنـد که باید متناسب با انتظارات فرهنگـی به کار رود (موریل و همکاران،۲۰۰۱).

۵– صدا^[۸۰]: کیفیت صدا تاثیر معنی داری بر بعد غیر کلامی ارتباط می‌گذارد. تن و طول کلام دو جنبه غیر کلامـی گفتار هستند که پیام هایی را به شنونده منتقل می‌کنند. سرعــت، قدرت، طنیـن، مکث و شدت صدا همه معنایی خاص دارند (ولوین و ولوین^[۸۱]، ترجمه اعرابی و یــزدی ،۱۳۷۸).

۶- زمان و فضا^[۸۲]: استفاده عمدی و غیر عمدی از زمـان، انتقال دهنده پیام اسـت . افراد بر اسـاس نحوه استفاده از زمان با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند میزان اهمیت افراد به زمان در فرهنگ‌ها و افـــراد مختلف متفاوت است. تأخیر در برقراری ارتباط پیـام مهمی را منتقل می‌کند. فضا شامل دو بعد محیـــط و فاصله می شود (موریل و همکاران، ۲۰۰۱).

۷- محیط^[۸۳]: نوع وسایل و لوازم و نحوه چیدن آن ها در محیط فیزیکی که ارتباط رخ می‌دهد پیام های مهمی درباره شخصیت مالکیت شان منتقل می‌کنند (موریل و همکاران، ۲۰۰۱).

۸- فاصله: فاصله ای که افراد بین خود و گیرنده ایجــاد می‌کنند انتقال دهنده پیام است طول فاصله ای که افراد در آن فاصله با فرد دیگر احساس راحتی می‌کنند، به احساس آن ها در فرد مقابل، موقعیتی که در آن هستند و هدفی که از ارتباط دارند بستگی دارد (موریل و همکاران، ۲۰۰۱).

مهارت برقراری روابط بین فردی مؤثر:

بشر موجودی اجتماعی است یکی از رسالت های مهم انسـان در جهان، ایجاد، گسترش تــــداوم و عمق بخشیدن به روابط بین فردی است. هیچ یک از توانمندی های بالقوه انسان رشد نمی کند، مگر در بستر روابط بین فردی. هیچ انسانی از بدو تولد و بدون آموختن نمی تواند روابط بیـن فردی مؤثر برقرار کند. این آموختن مادام العمـر است و تا زمانی که انسان زنده است ادامه دارد. تداوم حیات و اجتماع منوط به افزایش کیفیت روابط بین فردی است (جانسون^[۸۴]،۲۰۰۳).

مهارت های روابط بین فردی به ما کمک می‌کند تا در تعامل با مردم رابطه مثبتی داشته باشیم. این مهارت ها می‌تواند به معنی توانایی ایجاد و حفظ روابط خوب با اعضا خانواده که از منابع مهم حیــات اجتماعی هستند و نیز به معنی توانایی پایان دادن صحیح، یک رابطه باشد (سازمان بهداشت جهانی، ۲۰۰۴).

حوزه های مهارت برقراری روابط بیـن فردی مؤثر:

۱٫ اعتماد کردن به یکدیگر: برقـراری اعتمـــاد در روابط بین فردی، اولین حوزه مهارتی برقراری روابط بیـن فردی مؤثر اسـت. اعتماد یکی از مؤلفه‌ های اصلی در ارتباط بیـن دو فرد می‌باشد. برای برقراری اعتماد در روابط بین فردی مؤلفه‌ های زیر قابل توجه است:

– خود گشایی: تلاشی است که فرد انجام می‌دهد تا دیگران را آگاه سازد که او چه کسی است؟ در خودگشایی به دیگران اطلاعاتی در زمینه عقاید، نگرش، ارزش ها یا پیشینه خود می دهیـم که با زمینه مراوده ما با دیگران مرتبط است. خودگشایی اضطراب را کاهش می‌دهد، چون دیگران اطمینان می‌یابند که در احساسات یا ترس ها و تردیدهای تنها نیستند و موجب نزدیکی با شخص دیگر می شود (میلر و راکمن^[۸۵]،۱۹۹۸؛ ترجمه فرشاد بهاری، ۱۳۸۵).

– تعیین: حاصل کردن از اینکه رفتار فرد در مقابل فرد دیگر همواره یکنواخت و ثابت است.

– نسبت به فرد مقابل متعهدانه رفتار کردن: نشـــان دادن گرمی و پذیرش نسبت به فرد مقابل.

– اجتناب از برخورد قضاوتی نسبت به فرد مقابل(فتحی، ۱۳۸۵).