مرحوم دکتر شهیدی نیز با بیان اینکه شیء باید محدود باشد در وجود و هم در عرض با بیانی دیگر از قابل اختصاص بودن، مال را این طور تعریف کرده‌اند که : «مال عبارت از چیزی که دارای ارزش اقتصادی باشد “( ۱۳۸۰ , ص ۲۸۴ )
عده ای با انتقاد ‌به این تعاریف گفته اند که در تعریف مال کافی نیست که فقط قابلیت اختصاص یافتن و رافع نیاز بودن را بیان کنیم (جعفری لنگرودی، ۱۳۸۰ص ۳۵) و با تأکید بر عناصر شماری در آخرین عناصر شماری از مال، آن ها را این گونه برشمرده اند که:

۱) چیزی مادی یا معنوی که به کسی اختصاص داده شده باشد و یا قابل اختصاص باشد ۲) دارای نفع باشد ۳) نفع مذکور را قانون ملغی نکرده باشد ۴) عقلایی بودن نفع ۵) مستقلاً قابل نقل و انتقال باشد ۶)عرفاً قابل تقویم باشد. (جعفری لنگرودی ، ۱۳۸۲ , ص ۴۹۵)

عده ای نیز چهار عنصر را در مالیت شیء دخیل می دانند که عبارتند از: ۱) شیء دارای منفعت یا خاصیت باشد۲) نگهداری شیء به لحاظ منفعت یا خاصیت معقول باشد ۳) منفعت یا خاصیت مورد نهی قانون‌گذار نباشد ۴) خردمندان در ازای آن مال بپردازند. (، حکمت نیا، ۱۳۸۷,ص ۱۶۴)

با در نظر گرفتن عناصر یاد شده از مال این نتیجه به دست می‌آید که مال از امور نسبی است و اینکه از چه جهتی نسبی است سه جهت را ذکر کرده‌اند و آن ها عبارتند از: الف) از جهت مالک مال ب) از نظر زمان ج) از نظر مکان (جعفری لنگرودی، ۱۳۸۷، ص ۵۶۰)

بند ب : انواع مال

الف : مال مادی

مال مادی مالی است که با ابعاد مادی یا حداقل پایگاه ملموس و قابل احساس مادی دارد .این اموال فضا را اشغال می‌کند و دارای طول و عرض است مانند میز , ماشین , خانه ( محمدی , اسدی , ۱۳۹۱ , ص ۵ ) می توان اینگونه در باب مال مادی گفت که قابل فروش قیمت گذاری و مبادله هستند در واقع در فروش مثلا یک اتومبیل ما مال مادی خود را بر اتومبیل در ازاء مبلغی به دیگری واگذار می‌کنیم.

ب : مال غیر مادی

اموال غیر مادی به آن دسته اطـلاق مـی شـد کـه ویژگـی مالیت را با خود به همراه داشته، اما قابل لمس و اشاره در عالم خارج نبودند، اگر چـه منـشأ یا نتیجه ی آن ها، این ویژگی را داشت . اموال مادی، همان آفریده های طبیعی هستند کـه انسان ها در طول عمر خود متصرّف و امانت دار آن هستند؛ اما اموال غیر مـادی یـا آفریـده های فکری، پدیده‌های اجتمـاعی از جـنس فکـر، ایـده و اعتبـار اسـت.( داراب پور , ۱۳۹۱ , ص ۲۸-۲۹ ) برخی معتقدند که “اموال غیر مادی، اموالی هستند که وجود مادی در خارج ندارنـد؛ ولی جامعه به وجود آن ها اعتبار داده و قانون آن ها را شناخته اسـت، ماننـد حـقّ تـألیف و حق تصنیف “( انصاری , ذوالفقاری , ۱۳۹۱ , ص ۸) و مرحوم کاتوزیان نیز با بیان این که حقوق معنوی، حقـوقی هستند که متّکی بر ارزش ابتکارها و تراوش های ذهنی انسانند، به تعریف امـوالی پرداختـه است که بخش مهمی از آن ها غیر مادی است .( ۱۳۷۸ , ص ۲۳ )

اموال غیر مادی از جهت قابلیت دوام و اعتبار هم چنین تاثیر قوه فکر و اندیشه قابل تقسیم هستند که برخی از انواع آن به گونه های دیگر دسته بندی می‌شوند .

گفتار دوم : تقسیم بندی اموال غیر مادی

بند الف : تقسیم از جهت قابلیت دوام و اعتبار

اعتبار برخی از اموال غیر مادی بعد از گذشت مدتی، منقضی می شود و قانون از حمایت آن ها دست برمیدارد. ماده ۱۶ قانون ثبت اختراعات و طرحهای صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶ مقرر می‌دارد: «اعتبار گواهینامه اختراع با رعایت این ماده، پس از بیست سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه اختراع منقضی می شود…» ماده ۱۲سابق قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب ۱۳۴۸ مدت استفاده از حقوق مادی پدید آورنده که به موجب وصایت با وراثت منتقل می شود سی سال بعد از مرگ پدید آورنده بیان می کرد و در اصلاحیه سال ۱۳۸۹ این مدت به پنجاه سال افزایش یافت. در مقابل این گونه اموال، اموالی غیر مادی وجود دارد که با گذشت زمان اعتبار و حمایت قانون از آن، از بین نمیرود مانند سهام شرکت‌ها. این اموال ممکن است از شخصی به شخص دیگری منتقل شود اما تا زمانی که وجود دارند، قانون از آن ها حمایت می‌کند و دارای اعتبار هستند. ( محمدی , انصاری , ۱۳۹۱ , ص ۶ )

بند ب : تقسیم اموال غیر مادی از جهت وابستگی آن ها به اموال مادی

بعضی از اموال غیر مادی مانند حقوق عینی و دینی ماهیتاً انتزاعی و ناملموس هستند ولی این حقوق در ارتباط با یک یا چند مال مادی ملموس شناسایی می‌شوند مثل انتفاع از یک اتومبیل و حق ارتفاق از ملک. این ها را اموال غیرمادی نسبی می‌گویند در مقابل، گروه دیگری از اموال غیرمادی مانند حق مؤلف و حق اختراع و حق کسب یا پیشه یا تجارت و حق زارعانه به طور کامل انتزاعی و ناملموس هستند. این ها را غیرمادی مطلق می‌نامند. ( پیوست شماره ۳ ) و به طور معمول و قتی از اموال غیرمادی صحبت می شود، منظور، این گروه از اموال غیرمادی است نه گروه اول.( محمدی , اسدی , ۱۳۹۱ , ص ۷ )

بند ج : تقسیم از جهت تاثیر قوه فکر و اندیشه در ایجاد آن ها ( مالکیت فکری )

برخی از اموال غیر مادی، قوه اندیشه و فکر و ابتکار در ایجاد آن ها نقش اساسی دارد مانند حقوق مؤلف، حق اختراع و… . به عبارت دیگر، فکر و اندیشه و تخیل مؤلف و مخترع است که اثر یا اختراعی را به وجود میآورد و هر کسی که از تخیل و اندیشه و فکر قویتری برخوردار باشد اثرو دستاوردی ماندگار خلق می‌کند. این بخش از اموال غیر مادی که مالکیت فکری نامیده می شود، زائیده فکر بشر است و بر خلاقیت های فکری مانند آثار ادبی وهنری، اختراعات، طرحهای صنعتی، علائم و نامهای استفاده شده در تجارت و بازرگانی و غیره گواهی می‌دهند . واژه Intellectual صرفاً اشاره به غیر قابل لمس بودن این گونه اموال ندارد بلکه به حمایت ‌از فعالیت‌های فکری بشراشاره دارد.( محمدی , اسدی ,۱۳۹۱ , ص ۸ ) مالکیت فکری حقوقی است که به صاحب آن اجازه می‌دهد از منافع و شکل خاصی از فعالیت یا فکر انسان منحصراً استفاده نماید و هدف آن صیانت از مالکیت فکری و نیز حمایت از حقوق ناشی از آفرینش ها و خلاقیت های فکری و معنوی در زمینه‌های علمی , صنعتی , ادبی و هنری و تشویق و ترغیب گرایش به ایجاد این آفرینش ها با هدف توسعه ی اقتصادی و اجتماعی و بهبود و زندگی بشر می‌باشد .( نصیری , ۱۳۸۷ , ص ۲۷ )

گفتار سوم : مالکیت فکری و تفکیک اموال غیر مادی و بررسی خاص آن

بند الف : اموال غیر مادی غیر فکری و تقسیم آن

اموال غیر مادی غیر فکری را هم میتوان از دو جهت تقسیم کرد:

الف : از جهت لزوم یا عدم لزوم سرمایه گذاری اولیه

به دست آوردن برخی از اموال غیر مادی غیر فکری ‌از آغاز نیازمند صرف هزینه است. فردی که تمایل به داشتن سهام شرکت‌های سهامی دارد باید قیمت سهام را بپردازد تا مالک سهام شرکت گردد اما برخی از اموال غیر مادی غیر فکری نیازمند هزینه مادی و سرمایه‌گذاری اولیه نیست. مستأجر بدون پرداخت پول بعد از گذشت مدتی که به محل تجاری رونق نسبی بدهد دارنده حق کسب یا پیشه یا تجارت می‌گردد.( محمدی , اسدی , ۱۳۹۱ ,ص ۹)

ب : از جهت چگونگی ایجاد و تملک آن ها از نظر زمانی